Het Fort Saint-Héribert
1. Historische site – Historic place
De uitkomst van de Frans-Pruisische Oorlog van 1870 laat een wrange nasmaak achter bij beide gewezen tegenstanders. Door die delicate situatie belast Koning Leopold II Generaal Brialmont met de fortificatie van Luik en Namen, teneinde België te beschermen tegen mogelijke pogingen om ons grondgebied te doorkruisen, zowel vanuit het zuiden als het oosten.
Aldus worden tussen 1880 en 1890 de Positions Fortifiées de Liège et Namur (PFL en PFN, versterkte posities Luik en Namen) opgericht. Binnen een gemiddelde straal van 6km rond Namen wordt een gordel met negen forten voorzien.
Saint-Héribert, één van de grootste forten, samen met die van Andoy, Cognelée en Suarlée, bevindt zich voornamelijk op het grondgebied van Wépion. Door zijn ligging op 245m is dit het hoogste van de PFN.
Bij hun in dienststelling behoren deze forten tot de beste van hun tijdperk en hun bewapening zorgt voor een grote vuurkracht.
Het beton en staal zijn bestand tegen de kalibers van de toenmalige artillerie en de bewapening is navenant. Saint-Héribert beschikt over twee stukken van 210 (1), twee stukken van 150 en vier stukken van 120, allen onder koepel, alsook vier stukken van 57 onder geschutstoren. De ingang en de grachten worden verdedigd door negen stukken van 57 in kazematten.
Tijdens de woelige dagen van augustus 1914 zal men zich hier snel rekenschap geven van de relatieve zwakte van onze fortificaties tegenover de vooruitgang gemaakt door Duitsland inzake artillerie.
Het zware bombardement van 24 augustus op het centraal massief en de rechtse keelgracht zal het fort trouwens fataal worden; Saint-Héribert heeft de vorige dag slechts enkele verspreidingsschoten kunnen afvuren.
Een granaat die tot ontploffing komt tussen de bepantsering en de vóórbepantsering van een 21cm koepel (2) maakt verschillende slachtoffers (Kapitein L’Entrée, L’Historique du Fort de Saint-Héribert, pagina 13), men zou er éénentwintig tellen (3), en een gewonde gevangene zal ’s anderendaags overlijden, met name de soldaat Mahy van het 13e Linie Infanterie Regiment, afkomstig van Saint-Aubain.
In de loop van de jaren dertig is Saint-Héribert één van de zeven forten van de PFN dat zal herbewapend worden.
Verschillende werkzaamheden worden uitgevoerd met het oog op de versteviging en de modernisering van de installaties.
Er wordt een onderaards netwerk van galerijen en ruimtes gegraven onder het centraal massief, de “vierhoek” genaamd. Bestaande galerijen worden verstevigd door hoogte en breedte te verminderen, maar zodanig dat ze kunnen weerstaan aan de inslag van bommen van 500kg en obussen van 220mm.
Er is overal elektriciteit geproduceerd door generatoren, een doeltreffende ventilatie door luchttoevoer vanaf het massief wordt geïnstalleerd, de verbindingen met de buitenwereld (telefonie en radio) worden verbeterd, er komen moderne sanitaire installaties en er worden luchtdichte toegangssassen geplaatst tegen gasaanvallen.
Op het vlak van de bewapening gaat men over op standaardnormen voor de kalibers. De vier stukken van 57 worden vervangen door 75, en de twee stukken van 150 door 75GP (4).
In de plaats van de twee stukken van 120 komen 7,65 mitrailleurs (5), alsook voor de negen stukken van 57 voor de verdediging van de grachten en de ingang.
De beide stukken van 210 verdwijnen en hun putten worden gedempt.
Wanneer op 10 mei 1940 de Duitse inval begint heeft het garnizoen volledig vertrouwen in de structuren van het fort.
Net als het naburig fort van Malonne krijgt Saint-Héribert het zwaar te verduren tussen 18 en 21 mei.
Infanterie-aanvallen, artillerie- en luchtbombardementen maken een einde aan de taaie weerstand en beide forten geven zich gelijktijdig over op 21 mei, hun garnizoenen gaan in krijgsgevangenschap.
Kapitein-Commandant Edgard Demaret en Kapitein Léon L’Entrée, respectievelijk commandant van Malonne en Saint-Héribert mogen hun wapen houden, als blijk van erkenning voor de moed van hun manschappen.
Tijdens de campagne van 1940 is slechts één slachtoffer gekend, namelijk Soldaat-Milicien Charles (of Robert) Radu, afkomstig van Salzinnes, van de klas 40, geboren op 5 juni 1920, en ingelijfd bij het 2e Régiment de Forteresse de Namur (2e RFN), die op 15 of 16 mei zou omgekomen zijn bij een accidentele verdrinking.
De beroepsvrijwilliger Georges Scailteur, geboren te Gérin op 28 september 1913, en toegewezen aan de garnizoensreserve van Saint-Héribert, overlijdt te Parijs op 22 mei 1940 aan de gevolgen van een verkeersongeval, drie dagen eerder tussen Albert (departement van de Somme) en Parijs.
Ontmanteld tijdens de bezetting, biedt het fort een trieste aanblik voor de leden van de Fraternelle des Défenseurs du Fort de Saint-Héribert, die nog regelmatig de site komen bezoeken tot begin van de jaren ’60. De ganse site wordt dan door Landsverdediging verkocht aan een particulier, het terrein wordt opgehoogd met aarde en het gewezen fort raakt in de vergetelheid.
Er worden enkele projecten voorgesteld, maar geen enkel wordt gerealiseerd.
Om de gedachte aan de gebeurtenissen en de actoren levend te houden wordt op 31 mei 1981 een gedenkteken onthuld in de nabijheid van het fort, aan de hoek van de Route de Saint-Gérard (N951) en de Rue du Ry de Flandre.
RFN / EN SOUVENIR / DES DEFENSEURS / DU FORT / DE / SAINT-HERIBERT / 1914 / 1940
- (1) 210, 150, 120 en 57 zijn de kalibers van de artilleriestukken, houwitsers en kanonnen ; ze komen overeen met de diameter van hun lopen, uitgedrukt in millimeter. Dat is identiek aan het kaliber van het verschoten projectiel.
- (2) Onder een koepel van 21cm, of 210mm bevindt zich een stuk van dat kaliber.
- (3) Dat aantal wordt vermeld in een artikel verschenen op pagina 4R van La Meuse-La Lanterne van woensdag 3 juni 1981. Het is aanvaardbaar, wetende dat een koepel van 210 bediend wordt door twintig tot vijfentwintig manschappen. Er blijft natuurlijk de twijfel of de auteur het kaliber niet verwart met het mogelijk aantal slachtoffers.
- (4) Idem als bij voetnoot 1; een loop met een diameter van 75mm. 75GP verwijst naar een lang afstandskanon met reikwijdte van ongeveer 15km.
- (5) 7,65 is een kaliber voor geweer en mitrailleur, dus kogels van 7,65mm diameter.
2. Chronologie van een wedergeboorte.
Wanneer mijnheer Emile Legros het domein koopt in april 2013 is dat enkel voor het brandhout !!
Hij is uiteraard op de hoogte van het bestaan van een fort, maar heeft absoluut geen benul van de omvang ervan.
Er is op dat ogenblik niets meer van te zien, alles ligt ondergegraven onder meters aarde en gedurende de laatste tientallen jaren hebben er zich hopen vuilnis opgestapeld.
De begroeiing heeft haar plaats opgeeist en het bos is er één als zoveel anderen. Niemand die kan vermoeden dat zich hieronder constructies bevinden van duizenden ton beton.
Zelfs de grootste optimisten en fanaten hebben nooit gedacht het Fort ooit nog te zien herrijzen, en toch………………
De familie Legros heeft de passie voor de site te pakken en de geschiedenis (her)begint.
3. Doelstellingen.
Volgens de beschikbare financiële en menselijke middelen, stelt de Fondation zich verschillende objectieven, zoals het blootleggen van toegangen en openingen, de uitvoering van herstellingen met inachtname van de militaire architectuur, de sanering van al vrijgemaakte en toegankelijke ruimtes, de beveiliging van de bezoekerstrajecten en de algemene verfraaiing van de site.
4. Projecten
Voortzetting van het vrijmaken van de tamboer: gedeelte aan de achterkant van de ingangspoort dat toegang geeft tot de vierhoek. Rekening houdend met deze werkzaamheden zullen bezoeken niet mogelijk zijn vóór 2017.
Verder is nog de heropbouw voorzien van een barakkenkamp volgens origineel plan, maar met inachtname van eventuele stedebouwkundige verplichtingen.
Inrichting van een museum en een cafetaria.
5. Vrienden – Vrijwilligers
In naam van alle leden van de Fondation privée “Emile Legros” wens ik onze diepe dankbaarheid uit te drukken aan alle vrijwilligers van het fort, die moeite noch tijd sparen om ons te steunen.
Het is met groot plezier dat we hen in ons midden hebben en dat we kunnen rekenen op hun toewijding en vrijgevigheid. Bedankt om een deel van uw vrije tijd met ons te willen delen.
6. Bezoeken
We doen Nederlandstalige rondleidingen, maar enkel op openingsdagen en mits reservatie: fortsaintheribert@hotmail.com